Ulucanlar Cezaevi, 1923 yılında askeri depo olarak Ankara'nın Altındağ ilçesinde inşa edilmiştir. Yapılan tadilat ve ilavelerle 1925 yılından itibaren cezaevi olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Cebeci Tevkifhanesi, Ankara Hapishanesi, Merkez Kapalı Cezaevi, Ulucanlar Cezaevi isimleri verilmiş yıllar içinde…

Ulucanlar Cezaevi; tıpkı Metris, Mamak, Diyarbakır Askerî cezaevleri gibi Cumhuriyet’in kan, gözyaşı, işkence ve acı dolu karanlık yüzüdür…

Cezaevinde;  İskilipli Atıf Hoca, Babaeski Müftüsü Ali Rıza Hoca, Osman Bölükbaşı, Bülent Ecevit, Muhsin Yazıcıoğlu, Doğu Perinçek, Ramiz Ongun,   Cüneyt Arcayürek, Mahmut Alınak, Fakir Baykurt, Hatip Dicle, Orhan Doğan, , Yılmaz Güney, Nâzım Hikmet, Yaşar Kemal, Selim Sadak, Sırrı Sakık, Kemal Tahir, Metin Toker, Leyla Zana, Cevat Şakir, İlhan Selçuk, Ahmet Emin Yalman, Osman Yüksel Serdengeçti, Dr. Nazım, Talat  Aydemir, Deniz Gezmiş, Muharrem Şemsek, Ahmed Arif, İpek ve Oral Çalışlar, Kurtul Altuğ gibi  çok sayıda politikacı, gazeteci, şair, yazar tutuklu ve mahkûm kalır.

1926 - 1983 yılları arasında 19 kişinin idamı infaz edilir.

19 idamın 18'i siyasiyken 1982'de idam edilen Ednan Kavaklı tek adi suçlu olarak kayıtlara geçer.

29 Eylül 1999'da başlatılan Hayata Dönüş Operasyonu sırasında cezaevinde 10 kişi ölür, 100'e yakın kişi de yaralanır.

Ulucanlar Cezaevi 1 Temmuz 2006'da kapatılır.

Daha sonra restore edilerek müzeye dönüştürülür.

İdam Edilenler

	Suç	İnfaz Tarihi
İskilipli Âtıf Hoca	Anayasayı İhlal	4 Şubat 1926
Ali Rıza Hoca	Anayasayı İhlal	4 Şubat 1926
Cavid Bey	İzmir Suikastı	26Ağustos 1926
Doktor Nâzım	İzmir Suikastı	26 Ağustos 1926
Filibeli Hilmi	İzmir Suikastı	26 Ağustos 1926
Nail Bey	İzmir Suikastı	26 Ağustos 1926
Abdülkadir Bey	İzmir Suikastı	1 Eylül 1926
Fethi Gürcan	Anayasayı İhlal	27 Haziran 1964
Talat Aydemir	Anayasayı İhlal	5 Temmuz 1964
Deniz Gezmiş	Anayasayı İhlal	6 Mayıs 1972
Yusuf Aslan	Anayasayı İhlal	6 Mayıs 1972
Hüseyin İnan	Anayasayı İhlal	6 Mayıs 1972
Necdet Adalı	Kahve basıp 2 sağcıyı öldürme	7 Ekim 1980
Mustafa Pehlivanoğlu	Kahve tarayıp 5 solcuyu öldürme	7 Ekim 1980
Erdal Eren	Piyade Er Zekeriya Önge'yi öldürme	13 Aralık 1980
Fikri Arkan	2 solcuyu öldürme	27 Mart 1982
Ednan Kavaklı	Tecavüz ettiği 16 yaşındaki erkek çocuğunu öldürme	18 Haziran 1982
Ali Bülent Orkan	Kahve basıp 7 solcuyu öldürme	13 Ağustos 1982
Levon Ekmekçiyan	Esenboğa Havalimanı saldırısı	29 Ocak 1983

• Uçurtmayı Vurmasınlar filmi 1989 yılında bu cezaevinde çekildi.
• Yılmaz Güney'in Duvar filminin ilham kaynağı oldu.^[1]
• Kitap: Cinnet Mustatili, Necip Fazıl

Bugün Ulucanlar Cezaevi’nden yola çıkarak,  geçmişle yüzleşmenin kapısını aralayabiliriz.

“Geçmişle yüzleşmek konusunda isteksiz olanlar, ne bugünü anlamayı ne de geleceğe bakmayı başarabilirler..” (Bernard Lewis, Tarih Notları)

Ankara’nın “günah galerisi”, Despotizm kırbacının derin izlerini müze haliyle de taşımaktadır.

1877-1920 tarihleri arasında 3 kıtadaki cephelerin ve Kurtuluş Savaşı’nın ağır yükünü taşımış yorgun, aç, yaslı ve yalnız milletimizin evlatlarına reva görülen baskı, zulüm, yok sayma,, yıldırma politikalarının amacı nedir?

Türkiye Cumhuriyeti’ne egemen olan irade; hukuk, adalet barış, kardeşlik ve merhamet yerine neden kardeş kavgasını, kaosu, kamplaşmayı seçmiştir?

Her darbe sonrası, binlerce kişi gözaltına alınmış, işkenceden geçirilmiştir. Yüzlerce politikacı, gazeteci, şair, yazar, kanaat önderinin yolu hapishanelerden geçmiştir?

105 yıllık Cumhuriyette mutluluğun resmi yapılamadı.  Kardeşlik sofrasına oturamadık. Dostun düşmanın hakkını teslim ettiği bir hukuk , adalet ve refah devleti olamadık. Hep beraber başarmak zorundayız.

Devleti elinde tutanlar, Despotik bir yapılanma inşa ettiler.

”Despotizm, (…) hastalıklı bedenler üretir, ahlakı yozlaştırır. Akıl üzerinde baskı kurar, aklın bilgiyle gelişmesini önler. Aklın, ilmin ve eğitimin inşa ettiği her şeyi, despotizmin orantısız gücü yıkar. Ortada yıkıcı varken hiç inşa olur mu?” (Abdurrahman el-Kevakibi, Despotizmin Duası)

Ülkemizde en büyük ihtiyaç cezaevi inşa etmekse akıl ve ruh sağlığımız tehlike altındadır.

Yeni Çözüm Süreci bağlamında despotlar, gayrinizami unsurlar ve destekçileri yıkıcı eylemler yapabilirler.

Öyle bir irade ortaya koymalıyız ki, dış engellerin yanında iç engellerle de mücadele edebilelim.

Mehmet Yavuz AY

23.11.2025, Kardelen /Ankara

Nazım Hikmetin Mektubu: