Türkiye’de Hayvan Kolluğu Uygulamalarının Revizyonu: Yaşam Hakkı Temelinde Yeni Yapılanma / Mehmet Altuntaş

“Türkiye’de sahipsiz ve başıboş hayvanlar sorunu artık yalnızca bir çevre veya hayvan refahı tartışması değil, doğrudan bir yaşam hakkı meselesidir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 2. maddesi devletlere vatandaşlarını öngörülebilir tehlikelerden koruma yükümlülüğü yüklerken, Almanya, Fransa ve Hollanda gibi ülkelerde katı kurallar ve güçlü denetim mekanizmalarıyla bu sorun büyük ölçüde çözülmüş durumda. Türkiye’nin de HAYDİ uygulamasını revize ederek, hayvan kolluğu sistemini yeniden yapılandırması ve yaşam hakkını merkeze alan bir düzenlemeye gitmesi kaçınılmazdır.”

Türkiye’de sahipsiz ve başıboş köpekler meselesi artık yalnızca bir çevre veya hayvan refahı konusu değil, doğrudan bir insan hakkı meselesidir. Her yıl çok sayıda insan saldırıya uğruyor, kuduz nedeniyle ölümler yaşanıyor, vatandaşların temel güvenlik hakkı zedeleniyor.

Yaşam Hakkı Devletin Birinci Yükümlülüğü

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 2. maddesi: “Herkesin yaşam hakkı yasayla korunur.”
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin (İHEB) 3. maddesi: “Herkesin yaşama, özgürlük ve kişi güvenliği hakkı vardır.”

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihatları da bu yükümlülüğü pekiştirir.

Öneryıldız/Türkiye (2004) kararında Mahkeme, devletin bilinen bir tehlikeye karşı gerekli önlemleri almamasını yaşam hakkı ihlali saymıştır.

Budayeva/Rusya (2008) kararında da doğal afet riskini öngörüp önlem almayan devlet sorumlu tutulmuştur.

Bu yaklaşım, sahipsiz ve başıboş hayvanların yarattığı öngörülebilir tehlikeler için de geçerlidir. Devlet, vatandaşın yaşam hakkını tehdit eden bu riskleri bertaraf etmekle yükümlüdür.

Avrupa ve Dünya Örnekleri

Almanya:
Mikroçip ve vergi zorunluluğu sıkı şekilde uygulanıyor. Hayvanını terk edenler ağır cezalarla karşılaşıyor. Belediyeler güçlü barınak sistemleri kurmuş durumda. Uyutma yalnızca tedavi edilemez acı veya kontrolsüz saldırganlık hallerinde ve en az iki veterinerin onayıyla yapılabiliyor.

Fransa:
Sahipli hayvanını terk eden bir kişi, 3 yıl hapis ve 45 bin avro para cezası ile karşı karşıya kalıyor. Yasal düzenlemelerde “insan güvenliği” öncelikli. Belediyeler, sokakta kontrolsüz hayvan bırakılmasına kesinlikle izin vermiyor.

Hollanda:
19. yüzyıldan beri kuduzla mücadele eden ve sıkı denetim uygulayan Hollanda, sahipsiz ve başıboş köpek sorununu tamamen ortadan kaldırmış ülkelerden biridir. Sahiplenme kampanyaları ve sterilizasyon programları disiplinli şekilde yürütülüyor.

ABD:
Her eyalette “Animal Control Unit” adıyla özel hayvan kolluğu birimleri görev yapıyor. Bu birimler hem hayvan refahını koruyor hem de toplum güvenliğini sağlıyor. Saldırgan hayvan vakalarında kolluk güçleri doğrudan müdahale ediyor.

İngiltere:
1886 tarihli “Dogs Act” ile başlayan düzenlemeler, günümüzde yerel belediyelerin sorumluluğu altında. Sahipsiz ve başıboş köpekler 7 gün içerisinde sahiplenilmezse barınaklara alınarak ya sahiplendiriliyor ya da gerekli durumlarda uyutuluyor. İnsan güvenliği burada da öncelikli kabul ediliyor.

Avustralya:
Kıta genelinde sahipsiz ve başıboş köpekler ciddi ekolojik tehdit sayılıyor. “Dog Control Acts” çerçevesinde sıkı lisans, mikroçip ve barınak politikaları uygulanıyor. Özellikle kırsal alanlarda insan güvenliği ve yaban hayatının korunması ön planda.

Japonya:
Disiplinli bir barınak sistemi var. Terk edilen hayvanların büyük kısmı sahiplendirilmeye çalışılıyor, fakat sahiplendirme mümkün olmazsa kısa süre içinde uyutma uygulanıyor. İnsan güvenliği ve toplum düzeni temel gerekçe olarak gösteriliyor.

Kanada:
Her eyaletin farklı düzenlemesi bulunmakla birlikte, hayvanların kayıt altına alınması ve sahiplerin sorumluluklarının yasal zorunlulukla güvence altına alınması ortak ilke. “Public safety first” (önce kamu güvenliği) yaklaşımı esas alınmakta.

Türkiye İçin Gereken Adımlar

1. HAYDİ Uygulamasının Revizyonu

Mevcut sistem yalnızca hayvana yönelik eziyet ihbarlarını kapsıyor.

Yeni düzenlemede saldırılar, kuduz vakaları, trafik güvenliği riskleri ve kontrolsüz besleme faaliyetleri de kapsam içine alınmalıdır.

2. Hayvan Kolluğu Biriminin Kurulması

Emniyet ve Jandarma bünyesinde ihtisaslaşmış bir Hayvan Kolluğu oluşturulmalıdır.

Bu birim; sahipsiz ve başıboş hayvanların toplanması, barınaklara sevki ve kamu güvenliğini tehdit eden risklerin bertaraf edilmesinden doğrudan sorumlu olmalıdır.

3. Kayıt ve Denetim Sisteminin Güçlendirilmesi

Mikroçip zorunluluğu sahada etkin biçimde uygulanmalı; sahipli hayvanların sokağa terk edilmesi ağır yaptırımlarla cezalandırılmalıdır.

Sahiplenme, eğitim ve bilinçlendirme programlarıyla desteklenmeli; hayvan edinme “ani karar” olmaktan çıkarılmalıdır.

4. Sahipsiz ve Başıboş Hayvan Beslemenin Yasaklanması

Otoyol ve yol kenarlarında besleme yapılması trafik güvenliği ve insan yaşamı için açık risk oluşturduğundan yasaklanmalıdır.

İhlalde bulunanlar önce uyarılmalı, tekrarında idari işlem uygulanmalı; tehlikenin devamı halinde “insan hayatını tehlikeye atma” kapsamında adli işlem yapılmalıdır.

Sahipsiz ve başıboş hayvanların sokaklardan toplanması sürecinde kolluk birimleri belediyelere aktif destek vermelidir. 

Ve en önemlisi Haydi birimi kolluk görevlileri sokaklarda başıboş köpek beslemeyi bırakmalıdır.

Engellenebilir Her Ölüm, Cinayettir! 

Sonuç olarak güvenli sokaklar ve yaşam hakkını savunma adına şunların altını çizerek yazımı tamamlamak istiyorum. 

Sahipsiz ve başıboş hayvanların kontrol altına alınmaması, yalnızca bir belediye hizmeti eksikliği değil, yaşam hakkı ihlalidir. AİHS ve AİHM içtihatları devletlere pozitif yükümlülük yükler: Tehlikeyi önlemek, öngörülebilir riskleri bertaraf etmek. 

Türkiye’de yapılacak yeni düzenlemeler, bilhassa İçişleri Bakanlığı tarafından HAYDİ kolluğu uygulamasının revizyonu bu temel sorumluluk bilinciyle ele alınmalıdır. Çünkü hayvan refahını sağlamak bir hayvana eziyeti önlemek insani bir görevdir, fakat en temel insan hakkı olan yaşam hakkını korumak devletin tartışılmaz yükümlülüğüdür.

Mehmet Altuntaş