Bir Kıssanın Analizi

“Onlara, iki adamın durumunu örnek ver. İkisinden birisine üzüm bağından iki bahçe kıldık (yaptık). Ve ikisini de hurmalıklarla kuşattık (çevirdik). Ve ikisinin arasında ekinler bitirdik. İki bahçenin ikisi de meyvelerini verdi. Ve ondan bir şey eksik kalmadı. İkisinin arasından bir nehir akıttık. Ve onun serveti (de) vardı. Bu sebeple arkadaşı ile konuşurken ona: “Benim senden daha çok malım var ve (ailemdeki) fertler bakımından senden daha üstünüm.” dedi. Ve o, nefsine zulmederek bahçesine girdi. Şöyle dedi: “Bunun (bu bağın) ebediyen helâk olacağını zannetmiyorum.” Ve ben, (kıyamet) saatinin kaim olacağını (vuku bulacağını) zannetmiyorum. Ve eğer Rabbime döndürülürsem mutlaka ondan daha hayırlısına dönüşmüş olanı bulurum. Onunla konuşan (sohbet eden) arkadaşı, ona dedi ki: “Seni, (önce) topraktan, sonra bir nutfeden (bir damla sudan) yaratan sonra da seni bir adam hüviyetine sevva (dizayn) edeni (Allah’ı), sen inkâr mı ediyorsun? ”Beni mal ve evlât (bakımından) daha az (yetersiz) görsen bile, sen bahçene girdiğin zaman: “(Bu bağ), Allah’ın dilediği (bağ)dır. Allah’tan başka kuvvet yoktur.” deseydin olmaz mıydı?”

Belki Rabbim, bana senin bahçenden daha hayırlısını verir. Ve onun (senin bahçenin) üzerine semadan (husban) felaketler gönderir. Böylece kaygan bir toprak haline gelir. Onun (o kimsenin) ürünleri ihata edildi (mahvedildi). Ve çardakları, (bahçenin) üzerine yıkılmış haldeydi. Orada sarfettiği (emek ve para) için ellerini (avuçlarını) ovuşturuyor ve “Keşke ben, Rabbime (hiç)bir şeyle şirk koşmasaydım.” diyor(du). Ve Allah’tan başka ona yardım edecek kimseler yoktu. Ve o, yardım alan (yardım edilen) olmadı. İşte burada velayet (yardım, dostluk) Allah’a ait bir haktır. O (Allah), sevap (mükafat) açısından da akıbet (sonuç) açısından da hayırlıdır. (Kehf/18/32-44)

Bütün kıssalarda olduğu gibi, bu kıssada da insanlığın bütün zamanları için çıkarılacak dersler vardır. Kuşku yok ki, kıssalar tarihin bir zamanında ortaya çıkmış olgulara işaret ederler. Bu yönüyle tarihseldirler. Ancak bu kıssalarda anlatılan tarih üstü evrensel hakikatler vardır. Çünkü tarihte gerçekleşen hiçbir olay anlamsız, saçma ve hedefsiz değildir. Kıssalar bir yönüyle tarihte gerçekleşmiş bir olaya, diğer yanıyla her dönem için uyarıcı dersleri barındıran evrensel ahlaki ilkelere işaret ederler.

Kur’an kıssalarında olayın tarihsel zamanlamasına ilişkin bilgiler yoktur. Bu da asıl nedenin olayın tarihsel gerçekliği hakkında bilgi vermek değil, olayı evrensel bir ders niteliğine büründürmek içindir. Önemli olan tarihi gerçekliğine yönelmek değil, bütün zamanlar için ahlaki değerler ortay koymaktır.

Bahçe sahipleri kıssasından çıkaracağımız evrensel ilkeler şunlardır:

1-İnsanlar mal ve evlatlarıyla diğer insanlara üstünlük kurma davranışına meyillidirler. Tarih boyunca zenginleşen insanlar Allah’ı unutmaya ve isyana meyillidirler. Tarihin her döneminde rastlanan, çeşitli anlaşmazlıklara kaynaklık eden insan davranışıdır bu.

2- Hakikatin bildirdiği bütün değerlere karşı çıkan insan sahip olduğu imkanların ölümsüz olduğu hissine kapılır, kibirlenir, büyüklenir. Ölümsüzlük hissine kapılan, kibirlenme tuzağına düşen ve hakikatten uzaklaşan insanlar, tarihin her döneminde kötülük kaynağıdır.

3-İsyan edenler, büyüklenen kişi kendine Allah’ı hatırlatanların sözlerine kulak asmaz, hakikati duymazdan gelirler. Peygamberlere genellikle toplumun önde gelenlerinin inanmadığı bilinmektedir.

4- İlahi gazapla karşılaşıp derin bir pişmanlığa düşen asi için artık yapılacak bir şey yoktur. Gerçekle yüz yüze geldikten sonra son pişmanlık fayda vermeyecektir.

5- Tarihin her dönemimde zenginleşip azgınlaşan insanlara da, onları uyarıp yanlıştan döndürmek isteyen insanlar da bulunur. Asıl kazançlı olanlar Allah’ın yolunda hayatını adayanlardır.

6- İnsanlar Allah’tan başka şeylere inanıp güvenmemelidir. Çünkü en hayırlı sonuca Allah’a güvenmekle ulaşılabilir. İnsanlar Allah’a rağmen bir hayat tasarımı yapmamalıdır. Çünkü Müslüman zihin Allah yokmuş gibi davranamaz, hayatını Allah yokmuş gibi düzenleyemez.

7- İnsanlar geçici olana değil, kalıcı olana bağlanmalıdır. Kalıcı olan Allah’ın rızası doğrultusunda bir hayat yaşama çabasıdır. Tarihin diyalektiği bu çabanın tarafları arasında gerçekleşmektedir. İyilik- kötülük, adalet- zulüm, güzellik çirkinlik, doğruluk- yanlışlık hep bu diyalektiğin hayata yansımasıdır.

Bahçe sahipleri kıssası sosyal, ekonomik ve psikolojik yönden bilgi verici değerler içeren bir kıssa olarak görülmelidir. İnsanın psikolojik yapısı çeşitli dünyevi kazançlar için hakiki değerleri ihmal etmeye hatta karşı çıkmaya eğilimlidir. Bu tutum bütün tarihsel zamanlar için geçerlidir.